زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه
 

ابوالحسین سعید بن ابراهیم تستری




ابوالحسین سعید بن ابراهیم تستری (د ۳۶۱ق/۹۷۲م)، شاعر و کاتب مسیحی دوران عباسیان بوده است.


۱ - معرفی اجمالی


شاید، نظر به نسبتش، از شوشتر برخاسته باشد.
[۱] شیخو، لویس، شعراء النصرانیة بعد الاسلام، ج۹، ص۲۵۰، بیروت، ۱۹۸۲م.    
ابن ندیم که روزگار او را نزدیک به عصر خویش می‌داند، ابوالحسین و پدرش را از دست پروردگان ابن فرات، وزیر مقتدر عباسی می‌خواند
[۲] ابن ندیم، محمد، الفهرست، ص۱۶۶.    
او از مسیحیان دربار عباسی است، اما کنیه ابوالحسین او و استفاده از شواهد قرآنی در آثارش، برخی را بر آن داشته است که احتمال مسلمان‌شدن او را در اواخر عمر مطرح سازند. با این حال اشاره جاحظ به رواج اسامی اسلامی، همچون علی، حسن، حسین و جز آن در میان مسیحیان به روزگار خویش، این فرض را بی‌اساس می‌سازد،
[۳] جاحظ، عمرو، المختار الرد علی النصاری، الرسائل، ج۱، ص۶۴، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م، ج ۳.    
[۴] زیات، حبیب، الاسماء و الالقاب و الکنی النصرانیة فی الاسلام، ج۱، ص۸، الخزانة الشرقیة، ۱۹۳۶م، س ۱، شم‌ ۱.
افزون بر این، حکایت برخورد او با پیرزنی مسلمان
[۵] ابن وهب، اسحاق، البرهان فی وجوه البیان، ج۱، ص۲۱۰-۲۱۱، به کوشش احمد مطلوب و خدیجه حدیثی، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
تأییدی است بر مسیحی بودن او.

۲ - زندان نصر حاجب


تستری از ندیمان ابن فرات و ملازمان مجالس انس او بود.
[۶] ابن مسکویه، احمد بن محمد، العیون والحدائق، ج۴، ص۱۹۴-۱۹۵، به کوشش عمر سعیدی، دمشق، ۱۹۷۲م.
[۷] صابی، هلال، الوزراء، ج۱، ص۲۶۱-۲۶۲، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، ۱۹۵۸م.
در سال‌های ۳۰۶ و ۳۱۲ق که مقتدر عباسی بر ابن فرات خشم گرفت و او را از وزارت عزل، و نصر حاجب را مأمور دستگیری او کرد،
[۸] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ذیل ابن فرات، ج۴، ص۱۵۸۸.    
تستری نیز همراه دیگر کارگزاران ابن فرات دستگیر شد.
[۹] صابی، هلال، الوزراء، ج۱، ص۳۹، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، ۱۹۵۸م.
[۱۰] صابی، هلال، الوزراء، ج۱، ص۶۰، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، ۱۹۵۸م.
پس از قتل ابن فرات در ۳۱۲ق/۹۲۴م دیگر خبری از او دردست نیست و به درستی مشخص نیست به چه روزگاری از حبس نصر خلاصی یافت و باقی‌مانده عمر را چگونه گذراند. تنها ابن شاکر کتبی است که بدون هیچ‌گونه توضیحی او را در زمره وفیات ۳۶۱ق نام می‌برد.
[۱۱] ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، ج۱، ص۲۲۸، وفیات ۳۶۱ق، نسخه عکسی‌موجود در کتابخانه مرکز.
[۱۲] بغدادی، هدیه، ج۱، ص۳۸۸.


۳ - کاتب و شاعر


ابن ندیم یک بار از او در زمره کاتبان مترسل یاد می‌کند و کتاب‌های الرسائل فی الفتوح، الرسائل المجموعة فی کل فن، و المذکر و المؤنث و المقصور و الممدود را به وی نسبت می‌دهد
[۱۳] ابن ندیم، محمد، الفهرست، ص۱۶۶.    
و یک‌بار دیگر و به نقل از کتاب اشعار الکتاب ابن حاجب نعمان، او را صاحب دیوان شعری در ۱۰۰ برگ می‌خواند.
[۱۴] ابن ندیم، محمد، الفهرست، ص۱۶۶.    
[۱۵] GAS، ج۲، ص۶۲۳.

تصحیف نسخه مورد استفاده فلوگل در این قسمت و ضبط الفهرست البرتی بجای التستری
[۱۶] ابن ندیم، محمد، الفهرست، ص۲۰۴، به کوشش فلوگل، هاله، ۱۸۷۲م.    
سبب شده است که برخی از محققان به اشتباه به وجود دو شخصیت متفاوت باور داشته باشند.
[۱۷] شیخو، لویس، وزراء النصرانیة و کتابها فی الاسلام، ج۱، ص۱۶۶، به کوشش کمیل حشیمه، جونیه، ۱۹۸۷م.
[۱۸] زیات، حبیب، الاسماء و الالقاب و الکنی النصرانیة فی الاسلام، ج۱، ص۸، الخزانة الشرقیة، ۱۹۳۶م، س ۱، شم‌ ۱.


۴ - آثار


از میان آثار یاد شده اکنون تنها کتاب المذکر و المؤنث در دست است. تستری این کتاب را با تکیه بر آثار پیشینیان به‌خصوص ابن فراء، اصمعی، ابوزید و ابوعبید نگاشته، و از آثار ابوحاتم سجستانی و مفضل بن سلمه بدون اشاره به نام ایشان بهره برده است. با عنایت به بیان احکام کلماتی که معمولاً در مکاتبات به‌کار می‌رود، در طول کتاب، همچنین با توجه به توصیفی که ابن ندیم از آثار او به دست داده، و ترتیب آن‌ها را براساس الفبایی دانسته است
[۱۹] ابن ندیم، محمد، الفهرست، ص۱۶۶.    
، شاید بتوان بر تأثیرپذیری از شیوه کتابت دیوانی حکم کرد؛ و نیز از آن‌جا که در هیچ‌یک از مآخذ اشاره‌ای به اسامی استادان و شاگردان احتمالی تستری نشده است، می‌توان آثار او را صرفاً از نمونه نگارش‌های کاتبان دانست و نه تألیف عالمی متبحر در زبان و ادبیات.
[۲۰] هریدی، احمد عبدالمجید، مقدمه بر المذکر و المؤنث تستری، ج۱، ص۱۲، قاهره، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۲۱] هریدی، احمد عبدالمجید، مقدمه بر المذکر و المؤنث تستری، ج۱، ص۳۸، قاهره، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
پای‌بندی او را به مراعات سجع در مکاتبات تا حدی دانسته‌اند که گویا بر زندگی شخصی او نیز تأثیر گذاشته، و گاه حتی موجب بروز مشکلاتی برای او شده است.
[۲۲] ابن وهب، اسحاق، البرهان فی وجوه البیان، ج۱، ص۲۱۰-۲۱۱، به کوشش احمد مطلوب و خدیجه حدیثی، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
با این حال در تنها اثر موجود او، یعنی المذکر... اثری از آن سبک پرتصنع نمی‌توان یافت. از مجموع اشعار او امروز تنها ۱۰ تا ۱۳ بیت شعر در دست است،
[۲۳] ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، ج۱، ص۲۲۹، وفیات ۳۶۱ق، نسخه عکسی‌موجود در کتابخانه مرکز.
[۲۴] صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۱۵، ص۱۲۲، به کوشش بیرند راتکه، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.    
اگرچه این ابیات را ابن شاکر کتبی به نقل از یاقوت یاد کرده است، اما در بخش‌های موجود معجم الادباء نامی از تستری دیده نمی‌شود.
[۲۵] هریدی، احمد عبدالمجید، مقدمه بر المذکر و المؤنث تستری، ج۱، ص۹-۱۱، قاهره، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
ابیات باقی‌مانده از اشعار او سهل و روان است و هیچ‌گونه تکلف و تعقیدی در آن به چشم نمی‌خورد.

۵ - فهرست منابع


(۱) ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، وفیات ۳۶۱ق، نسخه عکسی‌موجود در کتابخانه مرکز.
(۲) ابن ندیم، محمد، الفهرست.
(۳) ابن ندیم، محمد، الفهرست، به کوشش فلوگل، هاله، ۱۸۷۲م.
(۴) ابن وهب، اسحاق، البرهان فی وجوه البیان، به کوشش احمد مطلوب و خدیجه حدیثی، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
(۵) بغدادی، هدیه.
(۶) جاحظ، عمرو، المختار الرد علی النصاری، الرسائل، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م، ج ۳.
(۷) زیات، حبیب، الاسماء و الالقاب و الکنی النصرانیة فی الاسلام، الخزانة الشرقیة، ۱۹۳۶م، س ۱، شم‌ ۱.
(۸) شیخو، لویس، شعراء النصرانیة بعد الاسلام، بیروت، ۱۹۸۲م.
(۹) شیخو، لویس، وزراء النصرانیة و کتابها فی الاسلام، به کوشش کمیل حشیمه، جونیه، ۱۹۸۷م.
(۱۰) صابی، هلال، الوزراء، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، ۱۹۵۸م.
(۱۱) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش بیرند راتکه، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
(۱۲) ابن مسکویه، احمد بن محمد، العیون والحدائق، به کوشش عمر سعیدی، دمشق، ۱۹۷۲م.
(۱۳) هریدی، احمد عبدالمجید، مقدمه بر المذکر و المؤنث تستری، قاهره، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۱۴) GAS.

۶ - پانویس

 
۱. ↑ شیخو، لویس، شعراء النصرانیة بعد الاسلام، ج۹، ص۲۵۰، بیروت، ۱۹۸۲م.    
۲. ↑ ابن ندیم، محمد، الفهرست، ص۱۶۶.    
۳. ↑ جاحظ، عمرو، المختار الرد علی النصاری، الرسائل، ج۱، ص۶۴، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م، ج ۳.    
۴. ↑ زیات، حبیب، الاسماء و الالقاب و الکنی النصرانیة فی الاسلام، ج۱، ص۸، الخزانة الشرقیة، ۱۹۳۶م، س ۱، شم‌ ۱.
۵. ↑ ابن وهب، اسحاق، البرهان فی وجوه البیان، ج۱، ص۲۱۰-۲۱۱، به کوشش احمد مطلوب و خدیجه حدیثی، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۶. ↑ ابن مسکویه، احمد بن محمد، العیون والحدائق، ج۴، ص۱۹۴-۱۹۵، به کوشش عمر سعیدی، دمشق، ۱۹۷۲م.
۷. ↑ صابی، هلال، الوزراء، ج۱، ص۲۶۱-۲۶۲، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، ۱۹۵۸م.
۸. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ذیل ابن فرات، ج۴، ص۱۵۸۸.    
۹. ↑ صابی، هلال، الوزراء، ج۱، ص۳۹، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، ۱۹۵۸م.
۱۰. ↑ صابی، هلال، الوزراء، ج۱، ص۶۰، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، ۱۹۵۸م.
۱۱. ↑ ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، ج۱، ص۲۲۸، وفیات ۳۶۱ق، نسخه عکسی‌موجود در کتابخانه مرکز.
۱۲. ↑ بغدادی، هدیه، ج۱، ص۳۸۸.
۱۳. ↑ ابن ندیم، محمد، الفهرست، ص۱۶۶.    
۱۴. ↑ ابن ندیم، محمد، الفهرست، ص۱۶۶.    
۱۵. ↑ GAS، ج۲، ص۶۲۳.
۱۶. ↑ ابن ندیم، محمد، الفهرست، ص۲۰۴، به کوشش فلوگل، هاله، ۱۸۷۲م.    
۱۷. ↑ شیخو، لویس، وزراء النصرانیة و کتابها فی الاسلام، ج۱، ص۱۶۶، به کوشش کمیل حشیمه، جونیه، ۱۹۸۷م.
۱۸. ↑ زیات، حبیب، الاسماء و الالقاب و الکنی النصرانیة فی الاسلام، ج۱، ص۸، الخزانة الشرقیة، ۱۹۳۶م، س ۱، شم‌ ۱.
۱۹. ↑ ابن ندیم، محمد، الفهرست، ص۱۶۶.    
۲۰. ↑ هریدی، احمد عبدالمجید، مقدمه بر المذکر و المؤنث تستری، ج۱، ص۱۲، قاهره، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۲۱. ↑ هریدی، احمد عبدالمجید، مقدمه بر المذکر و المؤنث تستری، ج۱، ص۳۸، قاهره، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۲۲. ↑ ابن وهب، اسحاق، البرهان فی وجوه البیان، ج۱، ص۲۱۰-۲۱۱، به کوشش احمد مطلوب و خدیجه حدیثی، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۲۳. ↑ ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، ج۱، ص۲۲۹، وفیات ۳۶۱ق، نسخه عکسی‌موجود در کتابخانه مرکز.
۲۴. ↑ صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۱۵، ص۱۲۲، به کوشش بیرند راتکه، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.    
۲۵. ↑ هریدی، احمد عبدالمجید، مقدمه بر المذکر و المؤنث تستری، ج۱، ص۹-۱۱، قاهره، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.


۷ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «سعید بن ابراهیم تستری»، شماره۵۹۲۳.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.